Vereniging Ons Amsterdam
voor kunst & historie, cultuur & architectuur

Kom naar onze lezingen over Amsterdam en ga mee op excursie!

De Vereniging Ons Amsterdam stelt zich ten doel de kennis over Amsterdam in de meest ruime zin te bevorderen. Dit doet zij door middel van lezingen en excursies waarin facetten van de rijke culturele geschiedenis van Amsterdam belicht worden. Daarnaast besteedt de vereniging ook ruime aandacht aan de ontwikkelingen in kunst en cultuur, historie en architectuur in onze prachtige stad.

De vereniging is opgericht in 1949 en heeft 1400 leden. Zij kent vier afdelingen, die elk een eigen programma verzorgen. De afdeling Zuid houdt haar lezingen in Buurthuis Lydia en wel in de benedenzaal op elke tweede donderdagavond van de maand.

 

Tijd: 20.00 - 22.00 uur

Entree:

De lezingen zijn gratis voor leden van de Vereniging Ons Amsterdam. Bent u geen lid en wilt u graag de lezing bijwonen? Dan kunt u zich via de website (https://verenigingonsamsterdam.nl) aanmelden en de betaling a € 5,- voldoen.

Meer info: Els Schnijder

Tel.: 06 5160 9030
Email: eschnijder@gmail.com

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Eerstvolgende lezing:

10 april 2025

Elsrijk in oorlogstijd

Lezing door Myriam Mater- van Hulst en Stan Meuwese

In 1932 werd Gerrit Haspels benoemd tot burgemeester van Nieuwer-Amstel. Hij had de taak om de plannen voor de forensenwijken Randwijck en Elsrijk van zijn voorganger Colijn te realiseren. De gemeente die na 1964 Amstelveen zou gaan heten, moest een overloopgemeente van Amsterdam worden. De rol van de gemeente was de investeerders de ruimte te geven om te bouwen, uiteraard binnen de gemeentelijke kaders. Dat was al moeilijk genoeg in tijden van economische depressie en bezuinigingen.

Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog maakte een abrupt einde aan de bouw van de nieuwe wijk Elsrijk. De Keizer Karelweg eindigde ter hoogte van de Heemraadschapslaan in de weilanden. De wijk telde nog maar twintig straten en ongeveer 800 woningen. Het was een wijk voor beter gesitueerden. Er woonden gereformeerden, conservatieve liberalen, socialisten en NSB’ers. Daarnaast woonden er Duitse joden die waren verdreven uit nazi-Duitsland. Tijdens de oorlog gingen er ook nog eens een aantal Duitse officieren in Elsrijk wonen.

Myriam Mater- van Hulst(1931) vertelt in deze lezing over haar persoonlijke ervaringen in Elsrijk tijdens de oorlogsjaren. Ze kwam in 1938 wonen aan de Rodenburghlaan 25 Stan Meuwese is medeauteur van het boek Elsrijk in oorlogstijd dat in 2024 verscheen.

 

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 

Donderdag 13 maart 2025

Het KNMI in Amsterdam
Lezing door Fons Baede

Deze lezing illustreert in detail de lange, intensieve band van het KNMI met en in Amsterdam, stad van wetenschap, industrie en scheepvaart.

Amsterdam, stad van handel, scheepvaart en wetenschap, heeft lange tijd een intensieve band met het KNMI onderhouden. Al vóór de oprichting van het KNMI in 1854 werden er meteorologische waarnemingen gedaan, bijv. door het rond 1685 opgerichte Stadswaterkantoor. Ook storm­waarschuwingen werden vanaf 1860 door dit kantoor gepubliceerd. In 1867 ontwikkelde Buys Ballot de aëroklinoskoop, een signaalmast waarmee op ingenieuze, volgens sommigen te ingewikkelde, wijze stormwaarschuwingen voor de zeevaart werden gegeven. Op diverse plaatsen heeft deze aëroklinoskoop in Amsterdam gestaan.

In 1881 kreeg het KNMI een eigen filiaal in Amsterdam met een groot aantal niet uitsluitend meteorologische taken ten dienste van de zeevaart. Het filiaal was gehuisvest aanvankelijk in de Kweekschool voor de Zeevaart aan de Prins Hendrikkade, maar vanaf 1886 tot 1961 in het Gebouw voor Algemene Dienst aan de Oostelijke Handelskade. Na 1961 werden deze taken in stappen overgedragen aan de Gemeentelijke Havendienst. In 1975 werd het prachtige KNMI-gebouw, zoals het Gebouw voor Algemene Dienst in de volksmond bekend stond, afgebroken. Hiermee kwam een einde aan een rijke historie, die in detail zal worden besproken en geïllustreerd.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Donderdag 13 februari 2025

 

Brood op de Plank door Bianca Bartels

Een familiekroniek van drie generaties warme bakkers

‘De warmste bollen! De vrolijkste bollen! De gelukkigste bollen!’ Bianca Bartels wist als kind al hoe je klanten de winkel in moest lokken. Hoe kan het ook anders met drie generaties bakkers aan vaders- en moederszijde. Brood, heel veel brood is er gebakken, vanaf 1903 door overgrootvader Arnold Bartels in Purmerend tot 1997 door vader Frans Bartels, die genoodzaakt was het familiebedrijf in de Amsterdamse Rijnstraat te beëindigen.

Op 13 februari komt Bianca vertellen over haar boek Brood op de plank, een intrigerend familieverhaal over trotse broodbakkers en hun hard meewerkende vrouwen. Een verhaal over het ambacht, nieuwe producten bedenken, winkelsluitingstijdenwetten, de oorlog overleven, regelgeving, de volkorenbroodhype, concurrentie van supermarkten en klagende buren.

Bianca stelt ook de vraag wie je wordt door je voorouders.

“Bakker zijn was hard werken. ‘Hard werken’, roept nog altijd een venijnig stemmetje in mijn hoofd. Niet lanterfanten. Nuttig werk doen, iets bereiken. Altijd netjes zijn voor de klanten. Niets verspillen, niet naast je schoenen lopen, en nooit, maar dan ook nooit klagen, zeuren of opgeven.
Dankjewel voorouders. Dit pakketje ligt op mijn schouders. Nuttig. En doodvermoeiend. Ervaar ik dit als een last of is dit verleden de onzichtbare motor onder alles wat ik doe?”

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

PROGRAMMA 2024

 

Donderdag 10 oktober 2024

 

 

De binnenvaart in Midden-Holland, opkomst en strijd (13e t/m 18e eeuw)

Lezing door Jan Broekhuizen

 

In de 13e eeuw begint Holland aan de grote handel deel te nemen. Met het doortrekken van de Gouwe naar de Oude Rijn ontstaat een scheepvaartroute van zuid naar noord, van Dordrecht naar Amsterdam. Het is een veilig alternatief voor de route over zee en past goed in het systeem van verplichte vaarroutes en tolheffing. Steden langs de route, met name Gouda, Haarlem en Dordrecht, hebben er profijt van.

Er zijn strijdige belangen: de wens van een snelle doorvaart tegenover het verkrijgen van inkomsten door vertraging van passerende schepen. Het is de kiem van conflicten. Steeds vaker wordt de verplichte route ontweken door alternatieve vaarwegen en doorgangen te gebruiken. Pas na de omwenteling van 1795 worden privileges afgeschaft. Dan weet de overheid het algemeen belang te laten voorgaan.

 

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 

Donderdag 12 september 2024

 

Vergeten vrouwen

Lezing door Anke Wartenbergh

Tot rond 1900 hadden vrouwen geen toegang tot bestuur, kerk, gildes, universiteit, kunstacademie of beurs. En nog tot 1957 waren getrouwde vrouwen handelingsonbekwaam en mochten zij niet werken, geen bankrekening openen of alleen op reis. Toch hebben zij, ondanks al deze belemmeringen, door de eeuwen heen bijzondere prestaties verricht.

Maar mannen schreven de geschiedenisboeken en vrouwen werden daardoor verdrongen.

Deze lezing wil een aantal van deze getalenteerde, maar helaas vergeten vrouwen, weer een gezicht en een stem geven. Vrouwen uit Amsterdam en Nederland, van de oudheid tot nu. Om het evenwicht tussen mannen en vrouwen enigszins te herstellen.

 

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 

Donderdag 11 januari 2024

 Blaken en branden is het sieraad van de oorlog!

Lezing door Sander Wassing

Hoe Gelderse krijgsbenden Amsterdam bedreigden

 

“Blaken en branden is het sieraad van de oorlog”. De lijfspreuk van de Gelderse krijgsheer Maarten van Rossem (ca. 1497-1555) werd door hem en zijn soldaten omgezet in meedogenloze daden. Het platteland van Holland, Brabant en Vlaanderen vormde in de zestiende eeuw regelmatig het toneel van guerrilla overvallen door Gelderse krijgsbenden. Kerkklokken, boden en rookkolommen aan de horizon waarschuwden dorpsbewoners dat de ‘gelderaers’ in aantocht waren. Ook rondom Amsterdam spookte het in 1508, 1512 en 1517!

 

Landsheer Karel V (1500-1558) koesterde de ambitie om alle Nederlandse gewesten aan zijn gezag te onderwerpen. Dat betekende dat hij ook het hertogdom Gelre bij zijn gebieden wilde voegen; een ambitie waar de Gelderse hertogen zich uiteraard fel tegen verzetten. De gewone man overal in het land betaalde daarvoor de prijs. In 1512 werden de inwoners van Amsterdam hardhandig geconfronteerd met Gelderse krijgsbenden en werd een deel van de Lastage in de as gelegd.

 

Wie was Maarten van Rossem en wat dreef hem? Wat overkwam de inwoners van Amsterdam anno 1512 en hoe zag de stad er toentertijd ongeveer uit? Deze en andere vragen worden tijdens de lezing aan de orde gesteld. 

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 

PROGRAMMA 2023

 

(In december is er geen bijeenkomst.)

 

Donderdag 9 november 2023

De Oude Kerk   

Lezing door: Jan Broekhuizen

Dit oudste gebouw van Amsterdam tintelt van historie. Met een beetje goede wil proef je er nog de katholieke middeleeuwse devotie. Daar is het volkse karakter van de reformatie bijgekomen. “Die hebben zich hier, als het ware, in elkaar gehandhaafd”, aldus literator Kees Fens, die met zo veel liefde over het bedehuis schreef.

Vervlogen tijden gloeien er nog na. Daar is het grafmonument ter ere van Jacob van Heemskerck, de zeevaarder die de terugtocht leidde na de overwintering op Nova Zembla. Vondel nam er afscheid van zijn Maaike; Rembrandt van zijn Saskia. Een raam herinnert aan de Vrede van Munster.

Ook kwade tijden als die van de beeldenstorm worden in de Oude Kerk weerspiegeld. Halverwege de vorige eeuw verkeerde de kerk in desolate toestand, maar het monument werd grondig gerestaureerd. Het voortbestaan was voor iedereen een uitgemaakte zaak.

 

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 

Donderdag 12 oktober 2023

De Amsterdamse familie Alewijn
Door: Freek Alewijn

De stamreeks begint met Dirck Alewijn alias Dirck Dircksz. die in 1573 in Amsterdam werd begraven. Zijn zoon Dirck (1571-1637) was behalve lakenkoper ook bestuurder als hoofdingeland van de Beemster. Ook nakomelingen van die laatste zouden, onder andere in diezelfde functie, bestuurders worden.

Freek Alewijn, een nazaat van de 17e-eeuwse Dirck, zal ons vertellen over de familie, hun functies en de invloed van de familie op het Amsterdamse en landelijk bestuur. Tijdens onze excursie (Betje Wolff Museum eind 2022) hebben wij de maquette van de buitenplaats Vredenburg kunnen bekijken. Vredenburg stond aan de Zuiderweg 68. Pieter Post, architect van het Mauritshuis en Huis ten Bosch, ontwierp een imposant woonhuis met een classicistische gevel. De buitenplaats behoorde tot een van de meest ambitieuze particuliere bouwprojecten uit die tijd.

Vredenburg is om een andere reden uniek: het is de enige Beemster buitenplaats waar afbeeldingen van bewaard zijn gebleven. Slechts de naam van de Vredenburgerweg herinnert nu nog aan dit roemrijke landgoed. In 1819 werd Vredenburg – twee jaar na de dood van een directe nazaat van Frederik Alewijn – door de erfgenamen afgebroken.

 

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 

 

Donderdag 14 september 2023

Veenhuizen
Lezing door: Mieke Krijger (Jordaanmuseum)

Het 19e-eeuwse verhaal van ‘de continue worsteling met armoede, landloperij en dakloosheid’ is een Europees erfgoedverhaal. Destijds raakten in heel Europa grote bevolkingsgroepen op drift, ook in Nederland. Velen ontvluchtten het eens zo welvarende Amsterdam. Landlopers werden opgepakt en opgezonden naar een van de Koloniën van Weldadigheid, ook wezen en te vondeling gelegde kinderen. Hoe was de thuissituatie van hen die vanuit de Jordaan werden opgezonden, of komende vanuit Veenhuizen in deze wijk een onderkomen vonden.

De Jordaan was eeuwenlang het vestigingsgebied voor ambachtslieden en hun gezinnen. Maar in de negentiende eeuw raakten hun huizen in verval. Circa 82% van de huizen stonden aan gangen en vormden stedenbouwkundige ensembles achter de gevelwanden die in de volksmond forten werden genoemd. Ze werden aangeduid als krotten en sloppen. Daarin woonden toen veel losse arbeiders, vent(st)ers en thuiswerk(st)ers en ten slotte de sociaal meest kwetsbaren: alleenstaande ouderen, werklozen, gehandicapten en invaliden.

Mieke Krijger heeft nakomelingen van bewoners van de zes gangen die deel uitmaken van Het Gangenproject, Willemsstraat 22-110 opgespoord. Van twaalf nakomelingen liet zij portretfoto’s maken en startte vervolgens een onderzoeksproject om de levensgeschiedenissen van hun voorouders te reconstrueren. Tijdens de lezing wordt de aandacht gevestigd op bewoners van de Wijde Gang, Willemsstraat 24-64A wier leven werd getekend door een verblijf in Veenhuizen.

 

 

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

 

11 mei 2023

Kunstzinnig Vermaak

Lezing door: door Sylvia Alting van Geusau / Ester Wouthuysen

Tegenwoordig geldt Den Haag door het Panorama Mesdag als dé panoramastad van Nederland, maar historisch gezien verdient Amsterdam deze titel.
Al vroeg in de negentiende eeuw werden hier panoramaschilderingen getoond en in 1880 opende in Amsterdam het eerste permanente stenen Panoramagebouw van Nederland. Dit gebouw, speciaal bedoeld voor de presentatie van panorama’s, was beeldbepalend voor de Plantagebuurt. Toen de panorama-hype over was, raakte het in verval en werd het uiteindelijk, in 1936, gesloopt.
Verreweg de meeste van de honderden panorama’s die door heel Europa op tournee gingen, zijn verloren gegaan. In het gebouw in de Plantage zijn in de loop van ruim 40 jaar zes panorama’s te zien geweest, de een wat langer dan de ander.
Het gebouw beschikte ook over een Kunstzaal. Dit was een belangrijk podium voor tentoonstellingen van eigentijdse kunst voordat het Stedelijk Museum die functie ging vervullen. De meer dan 100 tentoonstellingen tezamen vormen een prachtige dwarsdoorsnede van de Amsterdamse en Nederlandse kunstwereld rond 1900.
Als kunstuiting had het panorama een twijfelachtig imago. Sommige kunstenaars keken erop neer, ze vonden het geen ware kunst en weigerden eraan mee te werken. Vincent van Gogh vond dat maar arrogant, want ‘wat is gemakkelijker, aan een panorama te schilderen of te weigeren aan een panorama te schilderen. Wat is artistieker, iets te doen of iets niet te doen?’

 

 

13 april 2023

Archeologisch zicht op herstel Amsterdamse kaden

Lezing door: David Derksen en Jørgen Veerkamp, Monumenten en Archeologie

Donderslag bij heldere hemel: in september 2020 stortte zomaar een kademuur aan de Grimburgwal in. Elke Amsterdammer herinnert het zich. Het bleek slechts het topje van de ijsberg. Ongeveer 60 kilometer kademuur en zo’n 80 tot 125 bruggen moeten op korte termijn hersteld of zelfs geheel vernieuwd worden. Omdat Amsterdam decennialang op het onderhoud bezuinigde gaat de aanpak honderden miljoenen kosten. En tijdens de onderzoeken duiken er steeds nieuwe slechte plekken op. Het merendeel van deze bruggen of kademuren ligt in één van de beschermde stadsgezichten.
David Derksen (bouwhistoricus) en Jørgen Veerkamp (archeoloog) zullen toelichten welke adviserende rol de afdeling Monumenten en Archeologie van de Gemeente Amsterdam vervult bij dit grootschalige vernieuwingsproces, en op welke manier archeologisch en bouwhistorisch onderzoek ingepast zal worden tijdens de uitvoeringswerkzaamheden. Ze zullen daarbij een overzicht geven van de historische ontwikkeling van bruggen en kademuren in de binnenstad, waarvan nu al duidelijk is dat de bouwhistorische gelaagdheid veel groter is dan tot nog toe werd aangenomen.

 

 

9 maart 2023

De vroegste stadsontwikkeling van Amsterdam, nieuwe archeologische inzichten

Lezing door: Ranjith Jayasena

 

Zes decennia systematisch archeologisch onderzoek in Amsterdam heeft laten zien dat de nederzetting die in 1275 voor het eerst werd vermeld als ‘Amestelledamme’ teruggaat tot het laatste kwart van de twaalfde eeuw. Opgravingen verspreid over de stad hebben inzicht gegeven in de omvang en structuur van de nederzetting van circa 1175 tot 1400. Met de ambachtelijke activiteiten en het netwerk van contacten en economische relaties van de eerste bewoners aan de Amstel blijkt al vroeg de kiem te zijn gelegd voor het ontstaan van Amsterdam als scheepvaartstad en welvarend handelscentrum.